Ce­lem na­szych ba­dań jest spraw­dze­nie, czy wa­run­ki praw­dzi­wo­ści zdań o sche­ma­cie ?Je­śli p, to q? są za­leż­ne od kon­tek­stu. We­dług nas zda­nia te w róż­nych sy­tu­acjach wy­ra­ża­ją róż­ne związ­ki po­mię­dzy po­przed­ni­kiem a na­stęp­ni­kiem.

Część na­szych ba­dań była na­sta­wio­na na spraw­dze­nie hi­po­te­zy Björns­so­na. Björns­son (2008, 2011) za­uwa­żył, że okres wa­run­ko­wy ?Je­śli p, to q?, w któ­rym za­rów­no p, jak i q są praw­dzi­we, ale nie ma wy­raź­ne­go po­wią­za­nia tre­ścio­we­go mię­dzy p i q, wy­my­ka się na­sze­mu in­tu­icyj­ne­mu poj­mo­wa­niu. Na przy­kład Je­śli War­sza­wa jest sto­li­cą Pol­ski, to 2 + 2 = 4.

Z per­spek­ty­wy teo­rii tra­dy­cyj­nej — do któ­rej mo­że­my przy­pi­sać Pau­la Grice?a (jak rów­nież Ka­zi­mie­rza Aj­du­kie­wi­cza) — ta­kie zda­nie po­win­no być trak­to­wa­ne jako (in­tu­icyj­nie) praw­dzi­we, ale nie­stwier­dzal­ne ze wzglę­dów prag­ma­tycz­nych. W jaki spo­sób zda­nie moż­na uznać za dziw­ne i nie­stwier­dzal­ne, ale za­ra­zem praw­dzi­we? Otóż po­win­ni­śmy uznać je za praw­dzi­we ze wzglę­du na wa­run­ki praw­dzi­wo­ści okre­ślo­ne w kla­sycz­nym ra­chun­ku zdań dla im­pli­ka­cji ma­te­rial­nej. Zgod­nie z ta­bel­ką dla im­pli­ka­cji jest ona fał­szy­wa tyl­ko w wy­pad­ku, gdy praw­dzi­wy jest po­przed­nik, a fał­szy­wy na­stęp­nik.

Roz­waż­my dwa zda­nia:

1.a. Je­śli Pa­ryż jest sto­li­cą Fran­cji, to To­kio ma przy­naj­mniej tylu miesz­kań­ców co Cam­brid­ge.

1.b. Nie jest za­ra­zem praw­dą, że Pa­ryż jest sto­li­cą Fran­cji oraz że To­kio ma mniej miesz­kań­ców niż Cam­brid­ge.

Zgod­nie z hi­po­te­zą po­sta­wio­ną przez Björns­so­na:

Kie­dy po­pro­sić o wer­dykt praw­da-fałsz w od­nie­sie­niu do po­wyż­szych zdań i dać kil­ka se­kund do na­my­słu, lu­dzie za­zwy­czaj mó­wią, że za­ne­go­wa­na ko­niunk­cja jest praw­dzi­wa, acz­kol­wiek za­strze­ga­ją cza­sem, że nie wy­po­wie­dzie­li­by zda­nia w tej for­mie. Na­to­miast po­wszech­na opi­nia w od­nie­sie­niu do okre­su wa­run­ko­we­go gło­si, że jest on fał­szy­wy lub nie­zro­zu­mia­ły ? po­nie­waż nie ma po­wią­za­nia mię­dzy po­przed­ni­kiem a na­stęp­ni­kiem. Od­czy­ta­nie zgod­ne z im­pli­ka­cją ma­te­rial­ną na­stę­pu­je w przy­kła­dzie 1.b, ale nie w 1.a (2008, s. 27).

W celu spraw­dze­nia tej hi­po­te­zy prze­pro­wa­dzi­li­śmy an­kie­ty ? opar­te na  krót­kich fik­cyj­nych hi­sto­riach, na pod­sta­wie któ­rych an­kie­to­wa­ni mie­li oce­nić dwa typy zdań:

• okres wa­run­ko­wy ?Je­śli p, to q?
• za­ne­go­wa­ną ko­niunk­cję rów­no­waż­ną wyj­ścio­we­mu okre­so­wi wa­run­ko­we­mu (?Nie jest praw­dą, że za­ra­zem p i nie-q?).

Za­uważ­my, że oba zda­nia są praw­dzi­we, ale są nie­po­wią­za­ne tre­ścio­wo.

Hi­po­te­za: WIĘCEJ POZYTYWNYCH od­po­wie­dzi dla za­ne­go­wa­nej ko­niunk­cji i WIĘCEJ NEGATYWNYCH dla okre­su wa­run­ko­we­go.

Opis przed­sta­wio­ny an­kie­to­wa­nym był na­stę­pu­ją­cy:

Mia­sto SMERFOWO jest sto­li­cą pań­stwa SMERFLANDII. W Smer­flan­dii są, oprócz Smer­fo­wa, jesz­cze dwa duże mia­sta: SMERFETKÓW GÓRNY i SMERFETKÓW DOLNY, z cze­go Gór­ny za­miesz­ku­je oko­ło 500 000 Smer­fów, a Dol­ny 300 000 Smer­fów. Na pod­sta­wie po­da­nych in­for­ma­cji oceń zda­nie S, wy­bie­ra­jąc jed­ną z po­niż­szych opcji, któ­ra naj­le­piej od­da­je Two­ją oce­nę:

W róż­nych wer­sjach an­kie­ty pro­si­li­śmy o oce­nę róż­nych zdań:

?Smer­fo­wa im­pli­ka­cja?

P1(2): (S) Je­śli Smer­fo­wo jest sto­li­cą Smer­flan­dii, to Smer­fet­ków Gór­ny za­miesz­ku­je wię­cej Smer­fów niż Smer­fet­ków Dol­ny.

P3(1): (S) Je­śli w Smer­fet­ko­wie Gór­nym miesz­ka mniej Smer­fów niż w Dol­nym, to Smer­fo­wo jest sto­li­cą Smer­flan­dii.

?Smer­fo­wa ko­niunk­cja?

P2(2): (S) Nie jest jed­no­cze­śnie tak, że Smer­fo­wo jest sto­li­cą Smer­flan­dii, a w Smer­fet­ko­wie Gór­nym miesz­ka mniej Smer­fów niż w Dol­nym.

P3(2): (W) Nie jest jed­no­cze­śnie tak, że w Smer­fet­ko­wie Gór­nym miesz­ka mniej Smer­fów niż w Dol­nym, a Smer­fo­wo nie jest sto­li­cą Smer­flan­dii.

Do­stęp­ne wa­rian­ty od­po­wie­dzi (pod­kre­ślo­ne od­po­wie­dzi to od­po­wie­dzi, któ­re uzna­li­śmy za po­zy­tyw­ne):

• praw­dzi­we,
• praw­dzi­we ale dziw­nie sfor­mu­ło­wa­ne,
• czę­ścio­wo praw­dzi­we i czę­ścio­wo fał­szy­we,
• fał­szy­we,
• nie spo­sób go oce­nić w świe­tle po­da­nej in­for­ma­cji,
• bez­sen­sow­ne.

Hi­po­te­za:

• WIĘCEJ POZYTYWNYCH (praw­dzi­we, ale ew. dziw­nie sfor­mu­ło­wa­ne) od­po­wie­dzi dla za­ne­go­wa­nej ko­niunk­cji oraz
• WIĘCEJ NEGATYWNYCH (fał­szy­we, czę­ścio­wo fał­szy­we, nie­moż­li­we do oce­ny, bez­sen­sow­ne) dla okre­su wa­run­ko­we­go.

Wy­ni­ki:

?²(1) = 19,64, p < 0,001.

Wnio­sek. Zda­nia wa­run­ko­we, w któ­rych:

• nie ma istot­nej re­la­cji po­mię­dzy po­przed­ni­kiem a na­stęp­ni­kiem lub
• ich wy­po­wie­dze­nie (w kon­tek­ście) su­ge­ru­je pew­ną okre­ślo­ną re­la­cję R po­mię­dzy po­przed­ni­kiem a na­stęp­ni­kiem, ale ? zgod­nie z wie­dzą o świe­cie ? R fak­tycz­nie nie za­cho­dzi,

są in­tu­icyj­nie oce­nia­nie przez użyt­kow­ni­ków ję­zy­ka jako fał­szy­we (przy­pa­dek b lub a) lub nie­in­te­li­gi­bil­ne, tj. po­zba­wio­ne war­to­ści lo­gicz­nej (przy­pa­dek a).

Od­po­wia­da­ją­ce tym zda­niom za­prze­czo­ne ko­niunk­cje (tj. zda­nia po­sta­ci ?Nie­praw­da, że jed­no­cze­śnie p i nie-q?, gdzie p to po­przed­nik, q ? na­stęp­nik da­nej kon­struk­cji wa­run­ko­wej) są oce­nia­ne przez użyt­kow­ni­ków ję­zy­ka jako praw­dzi­we ? je­śli p jest fał­szem bądź q praw­dą ? lub jako fał­szy­we w prze­ciw­nym przy­pad­ku, (choć są oce­nia­ne jako dziw­ne, źle sfor­mu­ło­wa­ne).

Dru­ga część na­szych ba­dań sta­no­wi­ła pró­bę we­ry­fi­ka­cji hi­po­te­zy kon­tek­stu­ali­zmu. Kon­tek­stu­alizm za­kła­da, że stwier­dze­nie związ­ku przy­czy­no­we­go w zda­niu wpły­wa na war­tość lo­gicz­ną, a za­tem:

• tam, gdzie ten zwią­zek ist­nie­je, (sce­na­riusz P1(1) — zob. po­ni­żej), od­po­wie­dzi po­win­ny być po­zy­tyw­ne,
• tam, gdzie zwią­zek nie ist­nie­je (P2(1)), od­po­wie­dzi po­win­ny być ne­ga­tyw­ne.

Opi­sy przed­sta­wio­ne ba­da­nym wy­glą­da­ły na­stę­pu­ją­co (po­now­nie pro­si­li­śmy o oce­nę róż­nych zdań):

W pew­nym re­zer­wa­cie pro­fe­sor Nor­ton bada zwy­cza­je ży­wie­nio­we ga­tun­ku no­so­ry­jów. Po do­ko­na­niu se­rii ob­ser­wa­cji i ba­dań do­ty­czą­cych du­żej po­pu­la­cji no­so­ry­jów pro­fe­sor Nor­ton for­mu­łu­je twier­dze­nie:

P1(1): (T) Je­śli wy­sy­pię kar­mę z dużą za­war­to­ścią biał­ka przy zbior­ni­ku z wodą, to w szyb­kim cza­sie po­ja­wią się no­so­ry­je.

No­so­ry­je fak­tycz­nie bar­dzo lu­bią kar­mę wy­so­ko­biał­ko­wą, mają do­sko­na­ły węch, po­zwa­la­ją­cy im wy­czuć kar­mę z każ­de­go miej­sca re­zer­wa­tu, i po­tra­fią bar­dzo szyb­ko się po­ru­szać.

P2(1): (T) Je­śli wy­sy­pię kar­mę z dużą za­war­to­ścią biał­ka przy zbior­ni­ku z wodą, to w szyb­kim cza­sie po­ja­wią się no­so­ry­je.

Oka­zu­je się jed­nak, że no­so­ry­je nie lu­bią kar­my wy­so­ko­biał­ko­wej, ale tra­sy ich mi­gra­cji czę­sto prze­bie­ga­ją przy zbior­ni­kach wod­nych.

Na pod­sta­wie po­da­nych in­for­ma­cji oceń, czy pro­fe­sor Nor­ton miał ra­cję, wy­po­wia­da­jąc zda­nie (T).

Wa­rian­ty od­po­wie­dzi w sce­na­riu­szach z pro­fe­so­rem Nor­to­nem (pod­kre­ślo­ne od­po­wie­dzi to od­po­wie­dzi po­zy­tyw­ne):

• zde­cy­do­wa­nie tak, 
• ra­czej tak, 
• czę­ścio­wo,
• ra­czej nie,
• zde­cy­do­wa­nie nie.

Wy­ni­ki:

?²(1) = 20,87, p < 0,001.

Wnio­sek: hi­po­te­za kon­tek­stu­ali­zmu zo­sta­ła po­twier­dzo­na. Za­cho­dze­nie wię­zi tre­ścio­wej mię­dzy ele­men­ta­mi okre­sów wa­run­ko­wych jest za­leż­ne od kon­tek­stu i ma wpływ na in­tu­icyj­ną oce­nę ich praw­dzi­wo­ści.

Li­te­ra­tu­ra:

Ben­nett, J., 2003, A Phi­lo­so­phi­cal Gu­ide to Con­di­tio­nals, Oxford: Cla­ren­don Press.

Bjors­son, G., 2008, ?Straw­son on ?If? and É?, So­uth Afri­can Jo­ur­nal of Phi­lo­so­phy 27(3): 24–35

Bjors­son, G., 2011, ?To­wards a Ra­di­cal­ly Prag­ma­tic The­ory of If-Con­di­tio­nals?, in K. Tur­ner (ed.) Cur­rent Re­se­arch in the Pragmatics/Semantics In­ter­fa­ce. Ma­king Se­man­tics Prag­ma­tics, vol. 24., Brill Aca­de­mic Pu­bli­shers.

Cru­se A., 2004, Me­aning in Lan­gu­age. An In­tro­duc­tion to Se­man­tics and Prag­ma­tics, Oxford: Uni­ver­si­ty Press.

Ed­ging­ton, D., 2003, ?What If? Qu­estions Abo­ut Con­di­tio­nals?, Mind & Lan­gu­age 18(4): 380?401.

Ed­ging­ton, D., 2007, ?On Con­di­tio­nals? in D.M. Gab­bay and F. Gu­en­th­ner (eds.), Hand­bo­ok of Phi­lo­so­phi­cal Lo­gic, 2nd Edi­tion, Vo­lu­me 14: 127?221.

Evans, J., 2005, ?The so­cial and com­mu­ni­ca­ti­ve func­tion of con­di­tio­nal sta­te­ments?, Mind & So­cie­ty 4: 97?113

Gib­bard, A. 1981, „Two Re­cent The­ories of Con­di­tio­nals” in Har­per, W. L., Stal­na­ker, R., and Pe­ar­ce, C. T. (eds.) Ifs. Do­rdrecht: Re­idel.

Gri­ce, H., P., 1989, Stu­dies in the Way of Words, Cam­brig­de MA: Ha­rvard Uni­ver­si­ty Press.

Kor­ta, K., and Per­ry, J., 2007, ?Ra­di­cal Mi­ni­ma­lism, Mo­de­ra­te Con­te­xtu­alism?, in: G. Prey­er, G. Pe­ter (eds) Con­tent and Con­text. Es­says on Se­man­tics and Prag­ma­tics, Oxford: Oxford Uni­ver­si­ty Press, 94–111.

Krat­zer, A., 2012, ?Con­di­tio­nals?, in Mo­dals and Con­di­tio­nals, New York: Oxford Uni­ver­si­ty Press.

No­lan, D., 2003 ?De­fen­ding a Po­ssi­ble-worlds Ac­co­unt of In­di­ca­ti­ve Con­di­tio­nals?, Phi­lo­so­phi­cal Stu­dies: 116: 215–269.

Re­ca­na­ti, F. ‚2010, Truth-con­di­tio­nal Prag­ma­tics, Oxford: Oxford Uni­ver­si­ty Press.

Straw­son, P. F., 1986, „If and Hook”, in Gran­dy, War­ner (eds.) Phi­lo­so­phi­cal Gro­unds of Ra­tio­na­li­ty, Oxford: Cla­ren­don Press

Stal­na­ker, R. 1975, „In­di­ca­ti­ve Con­di­tio­nals”, Phi­lo­so­phia 5: 269–86.

Thom­son, J., 1990, ?In De­fen­se of Hook?, Jo­ur­nal of Phi­lo­so­phy 87: 56–70.