Celem naszych badań jest sprawdzenie, czy warunki prawdziwości zdań o schemacie ?Jeśli p, to q? są zależne od kontekstu. Według nas zdania te w różnych sytuacjach wyrażają różne związki pomiędzy poprzednikiem a następnikiem.

Część naszych badań była nastawiona na sprawdzenie hipotezy Björnssona. Björnsson (2008, 2011) zauważył, że okres warunkowy ?Jeśli p, to q?, w którym zarówno p, jak i q są prawdziwe, ale nie ma wyraźnego powiązania treściowego między p i q, wymyka się naszemu intuicyjnemu pojmowaniu. Na przykład Jeśli Warszawa jest stolicą Polski, to 2 + 2 = 4.

Z perspektywy teorii tradycyjnej – do której możemy przypisać Paula Grice?a (jak również Kazimierza Ajdukiewicza) – takie zdanie powinno być traktowane jako (intuicyjnie) prawdziwe, ale niestwierdzalne ze względów pragmatycznych. W jaki sposób zdanie można uznać za dziwne i niestwierdzalne, ale zarazem prawdziwe? Otóż powinniśmy uznać je za prawdziwe ze względu na warunki prawdziwości określone w klasycznym rachunku zdań dla implikacji materialnej. Zgodnie z tabelką dla implikacji jest ona fałszywa tylko w wypadku, gdy prawdziwy jest poprzednik, a fałszywy następnik.

Rozważmy dwa zdania:

1.a. Jeśli Paryż jest stolicą Francji, to Tokio ma przynajmniej tylu mieszkańców co Cambridge.

1.b. Nie jest zarazem prawdą, że Paryż jest stolicą Francji oraz że Tokio ma mniej mieszkańców niż Cambridge.

Zgodnie z hipotezą postawioną przez Björnssona:

Kiedy poprosić o werdykt prawda-fałsz w odniesieniu do powyższych zdań i dać kilka sekund do namysłu, ludzie zazwyczaj mówią, że zanegowana koniunkcja jest prawdziwa, aczkolwiek zastrzegają czasem, że nie wypowiedzieliby zdania w tej formie. Natomiast powszechna opinia w odniesieniu do okresu warunkowego głosi, że jest on fałszywy lub niezrozumiały ? ponieważ nie ma powiązania między poprzednikiem a następnikiem. Odczytanie zgodne z implikacją materialną następuje w przykładzie 1.b, ale nie w 1.a (2008, s. 27).

W celu sprawdzenia tej hipotezy przeprowadziliśmy ankiety ? oparte na  krótkich fikcyjnych historiach, na podstawie których ankietowani mieli ocenić dwa typy zdań:

• okres warunkowy ?Jeśli p, to q?
• zanegowaną koniunkcję równoważną wyjściowemu okresowi warunkowemu (?Nie jest prawdą, że zarazem p i nie-q?).

Zauważmy, że oba zdania są prawdziwe, ale są niepowiązane treściowo.

Hipoteza: WIĘCEJ POZYTYWNYCH odpowiedzi dla zanegowanej koniunkcji i WIĘCEJ NEGATYWNYCH dla okresu warunkowego.

Opis przedstawiony ankietowanym był następujący:

Miasto SMERFOWO jest stolicą państwa SMERFLANDII. W Smerflandii są, oprócz Smerfowa, jeszcze dwa duże miasta: SMERFETKÓW GÓRNY i SMERFETKÓW DOLNY, z czego Górny zamieszkuje około 500 000 Smerfów, a Dolny 300 000 Smerfów. Na podstawie podanych informacji oceń zdanie S, wybierając jedną z poniższych opcji, która najlepiej oddaje Twoją ocenę:

W różnych wersjach ankiety prosiliśmy o ocenę różnych zdań:

?Smerfowa implikacja?

P1(2): (S) Jeśli Smerfowo jest stolicą Smerflandii, to Smerfetków Górny zamieszkuje więcej Smerfów niż Smerfetków Dolny.

P3(1): (S) Jeśli w Smerfetkowie Górnym mieszka mniej Smerfów niż w Dolnym, to Smerfowo jest stolicą Smerflandii.

?Smerfowa koniunkcja?

P2(2): (S) Nie jest jednocześnie tak, że Smerfowo jest stolicą Smerflandii, a w Smerfetkowie Górnym mieszka mniej Smerfów niż w Dolnym.

P3(2): (W) Nie jest jednocześnie tak, że w Smerfetkowie Górnym mieszka mniej Smerfów niż w Dolnym, a Smerfowo nie jest stolicą Smerflandii.

Dostępne warianty odpowiedzi (podkreślone odpowiedzi to odpowiedzi, które uznaliśmy za pozytywne):

• prawdziwe,
• prawdziwe ale dziwnie sformułowane,
• częściowo prawdziwe i częściowo fałszywe,
• fałszywe,
• nie sposób go ocenić w świetle podanej informacji,
• bezsensowne.

Hipoteza:

• WIĘCEJ POZYTYWNYCH (prawdziwe, ale ew. dziwnie sformułowane) odpowiedzi dla zanegowanej koniunkcji oraz
• WIĘCEJ NEGATYWNYCH (fałszywe, częściowo fałszywe, niemożliwe do oceny, bezsensowne) dla okresu warunkowego.

Wyniki:

?²(1) = 19,64, p < 0,001.

Wniosek. Zdania warunkowe, w których:

• nie ma istotnej relacji pomiędzy poprzednikiem a następnikiem lub
• ich wypowiedzenie (w kontekście) sugeruje pewną określoną relację R pomiędzy poprzednikiem a następnikiem, ale ? zgodnie z wiedzą o świecie ? R faktycznie nie zachodzi,

są intuicyjnie ocenianie przez użytkowników języka jako fałszywe (przypadek b lub a) lub nieinteligibilne, tj. pozbawione wartości logicznej (przypadek a).

Odpowiadające tym zdaniom zaprzeczone koniunkcje (tj. zdania postaci ?Nieprawda, że jednocześnie p i nie-q?, gdzie p to poprzednik, q ? następnik danej konstrukcji warunkowej) są oceniane przez użytkowników języka jako prawdziwe ? jeśli p jest fałszem bądź q prawdą ? lub jako fałszywe w przeciwnym przypadku, (choć są oceniane jako dziwne, źle sformułowane).

Druga część naszych badań stanowiła próbę weryfikacji hipotezy kontekstualizmu. Kontekstualizm zakłada, że stwierdzenie związku przyczynowego w zdaniu wpływa na wartość logiczną, a zatem:

• tam, gdzie ten związek istnieje, (scenariusz P1(1) – zob. poniżej), odpowiedzi powinny być pozytywne,
• tam, gdzie związek nie istnieje (P2(1)), odpowiedzi powinny być negatywne.

Opisy przedstawione badanym wyglądały następująco (ponownie prosiliśmy o ocenę różnych zdań):

W pewnym rezerwacie profesor Norton bada zwyczaje żywieniowe gatunku nosoryjów. Po dokonaniu serii obserwacji i badań dotyczących dużej populacji nosoryjów profesor Norton formułuje twierdzenie:

P1(1): (T) Jeśli wysypię karmę z dużą zawartością białka przy zbiorniku z wodą, to w szybkim czasie pojawią się nosoryje.

Nosoryje faktycznie bardzo lubią karmę wysokobiałkową, mają doskonały węch, pozwalający im wyczuć karmę z każdego miejsca rezerwatu, i potrafią bardzo szybko się poruszać.

P2(1): (T) Jeśli wysypię karmę z dużą zawartością białka przy zbiorniku z wodą, to w szybkim czasie pojawią się nosoryje.

Okazuje się jednak, że nosoryje nie lubią karmy wysokobiałkowej, ale trasy ich migracji często przebiegają przy zbiornikach wodnych.

Na podstawie podanych informacji oceń, czy profesor Norton miał rację, wypowiadając zdanie (T).

Warianty odpowiedzi w scenariuszach z profesorem Nortonem (podkreślone odpowiedzi to odpowiedzi pozytywne):

• zdecydowanie tak, 
• raczej tak, 
• częściowo,
• raczej nie,
• zdecydowanie nie.

Wyniki:

?²(1) = 20,87, p < 0,001.

Wniosek: hipoteza kontekstualizmu została potwierdzona. Zachodzenie więzi treściowej między elementami okresów warunkowych jest zależne od kontekstu i ma wpływ na intuicyjną ocenę ich prawdziwości.

Literatura:

Bennett, J., 2003, A Philosophical Guide to Conditionals, Oxford: Clarendon Press.

Bjorsson, G., 2008, ?Strawson on ?If? and É?, South African Journal of Philosophy 27(3): 24-35

Bjorsson, G., 2011, ?Towards a Radically Pragmatic Theory of If-Conditionals?, in K. Turner (ed.) Current Research in the Pragmatics/Semantics Interface. Making Semantics Pragmatics, vol. 24., Brill Academic Publishers.

Cruse A., 2004, Meaning in Language. An Introduction to Semantics and Pragmatics, Oxford: University Press.

Edgington, D., 2003, ?What If? Questions About Conditionals?, Mind & Language 18(4): 380?401.

Edgington, D., 2007, ?On Conditionals? in D.M. Gabbay and F. Guenthner (eds.), Handbook of Philosophical Logic, 2nd Edition, Volume 14: 127?221.

Evans, J., 2005, ?The social and communicative function of conditional statements?, Mind & Society 4: 97?113

Gibbard, A. 1981, „Two Recent Theories of Conditionals” in Harper, W. L., Stalnaker, R., and Pearce, C. T. (eds.) Ifs. Dordrecht: Reidel.

Grice, H., P., 1989, Studies in the Way of Words, Cambrigde MA: Harvard University Press.

Korta, K., and Perry, J., 2007, ?Radical Minimalism, Moderate Contextualism?, in: G. Preyer, G. Peter (eds) Content and Context. Essays on Semantics and Pragmatics, Oxford: Oxford University Press, 94-111.

Kratzer, A., 2012, ?Conditionals?, in Modals and Conditionals, New York: Oxford University Press.

Nolan, D., 2003 ?Defending a Possible-worlds Account of Indicative Conditionals?, Philosophical Studies: 116: 215-269.

Recanati, F. ,2010, Truth-conditional Pragmatics, Oxford: Oxford University Press.

Strawson, P. F., 1986, „If and Hook”, in Grandy, Warner (eds.) Philosophical Grounds of Rationality, Oxford: Clarendon Press

Stalnaker, R. 1975, „Indicative Conditionals”, Philosophia 5: 269-86.

Thomson, J., 1990, ?In Defense of Hook?, Journal of Philosophy 87: 56-70.