Jakie są założenia opisowe?

Kie­dy roz­po­znasz za­ło­że­nia do­ty­czą­ce war­to­ści, wiesz już, jaki — zda­niem au­to­ra — świat po­wi­nien być. Tym, cze­go jesz­cze nie wiesz, jest to, co za­kła­da on o na­tu­rze świa­ta i lu­dzi, któ­rzy w nim miesz­ka­ją. Na przy­kład: czy zda­niem au­to­ra lu­dzie są na ogół ra­czej le­ni­wi czy pra­co­wi­ci? Skłon­ni do współ­pra­cy czy ry­wa­li­za­cji? Ra­cjo­nal­ni czy może nie­zbyt by­strzy?

Za­ło­że­nia do­ty­czą­ce war­to­ści do­ty­czą tego, jaki świat po­wi­nien być. Za­ło­że­nia opi­so­we do­ty­czą tego, jaki świat jest, ja­ki­mi rzą­dzi się pra­wa­mi, jacy są lu­dzie.

Czy po­tra­fisz od­kryć za­ło­że­nia tkwią­ce w po­niż­szym ar­gu­men­cie sprze­daw­cy sa­mo­cho­dów?

Przy­kład: Za­pew­niam, że tym sa­mo­cho­dem za­wsze bez­pro­ble­mo­wo do­je­dzie pan do celu. Jeź­dzi­łem ta­kim mo­de­lem przez wie­le mie­się­cy i ni­gdy mnie nie za­wiódł.

Teza: Ten sa­mo­chód jest bez­a­wa­ryj­ny

Prze­słan­ka: Ten mo­del sa­mo­cho­du wie­lo­krot­nie się spraw­dził, gdy uży­wał go sprze­daw­ca

Go­łym okiem wi­dać, że prze­słan­ka ma za małą moc, aby prze­ko­nać nas o praw­dzi­wo­ści wnio­sku. Bra­ku­je pew­nych po­łą­czeń, przejść od tego, że je­den eg­zem­plarz da­ne­go mo­de­lu sa­mo­cho­du był do­bry, do tego, że dru­gi eg­zem­plarz oka­że się do­brym za­ku­pem.

Wskaż­my trzy naj­waż­niej­sze za­ło­że­nia, na któ­rych opie­ra się po­wyż­sza ar­gu­men­ta­cja:
Za­ło­że­nie 1: Od kil­ku ostat­nich lat ja­kość tego mo­de­lu sa­mo­cho­du nie zmie­nia się, a przy­naj­mniej się nie po­gar­sza.
Za­ło­że­nie 2: Eg­zem­pla­rze da­ne­go mo­de­lu ce­chu­ją się bar­dzo po­dob­ną ja­ko­ścią (nie zda­rza­ją się eg­zem­pla­rze wy­bra­ko­wa­ne).
Za­ło­że­nie 3: Sprze­daw­ca i klient w po­dob­ny spo­sób ko­rzy­sta­ją z sa­mo­cho­du, mają po­dob­ny styl jaz­dy, jeż­dżą w po­dob­nych wa­run­kach.

By wska­zać, co za­kła­da dany ar­gu­ment, mu­si­my od­po­wie­dzieć na py­ta­nie: ”Na ja­kiej pod­sta­wie moż­na z przed­sta­wio­nych in­for­ma­cji wy­cią­gnąć taki a taki wnio­sek?”. Ko­lej­ny krok to na­tu­ral­nie od­po­wiedź na py­ta­nie ”Czy ta­kie za­ło­że­nia są ak­cep­to­wal­ne?”. Je­śli za­ło­że­nia (lub przy­naj­mniej jed­no z nich) nie jest ak­cep­to­wal­ne, wów­czas prze­słan­ki nie uza­sad­nia­ją wnio­sku. Nie świad­czy to, że jest on fał­szy­wy, ale przy­naj­mniej tyle, że nie moż­na go uza­sad­nić w taki spo­sób. Taki ar­gu­ment nie po­wi­nien nas prze­ko­nać np. do zmia­ny na­szych po­glą­dów.

War­to pa­mię­tać, że za­ło­że­nia za­wsze są ukry­te, a au­tor może sam so­bie nie zda­wać z nich spra­wy. Wy­do­by­cie za­ło­żeń może uświa­do­mić da­nej oso­bie, ja­kie są jej prze­ko­na­nia. Być może bę­dzie ona wów­czas go­to­wa z nich zre­zy­gno­wać. Może się zda­rzyć ina­czej: dany au­tor może po­dać inny ze­staw za­ło­żeń, któ­re wspie­ra­ły­by jego wnio­sek.

Jak odkryć założenia?

Od­kry­wa­nie za­ło­żeń, któ­re kry­je dany ar­gu­ment, po­le­ga na wy­peł­nie­niu bra­ku­ją­cych miejsc i po­łą­czeń w jego struk­tu­rze. Trze­ba to zro­bić tak, żeby przed­sta­wio­ne ro­zu­mo­wa­nie sta­ło się (bar­dziej) sen­sow­ne. Gdy okre­śli się wszyst­kie ele­men­ty ro­zu­mo­wa­nia — za­rów­no wi­docz­ne, jak i nie­wi­docz­ne — moż­na ła­twiej oce­nić jego moc­ne i sła­be stro­ny.

Jak zna­leźć owe bra­ku­ją­ce miej­sca i po­łą­cze­nia? Czę­sto jest to trud­na pra­ca, wy­ma­ga­ją­ca wy­obraź­ni i kre­atyw­no­ści. Po­ni­żej znaj­dziesz kil­ka wska­zó­wek:

• Pa­mię­taj, by świa­do­mie i ce­lo­wo szu­kać luk mię­dzy prze­słan­ka­mi i wnio­skiem. Py­taj: ”Jak moż­na do­trzeć od ta­kich prze­sła­nek do ta­kie­go wnio­sku?”, ”Je­śli prze­słan­ki są praw­dzi­we, to co jesz­cze musi być praw­dzi­we, żeby wnio­sek wy­ni­kał z prze­sła­nek?”, ”Je­śli prze­słan­ki są praw­dzi­we, to w ja­kich oko­licz­no­ściach wnio­sek mógł­by być fał­szy­wy?”.
• Szu­kaj, co może wspie­rać prze­słan­ki.
• Szu­kaj za­ło­żeń przez wcie­la­nie się w rolę au­to­ra da­ne­go ar­gu­men­tu i przy­ję­cie jego punk­tu wi­dze­nia.
• Wcie­laj się w zwo­len­ni­ka tezy prze­ciw­nej niż ta, na rzecz któ­rej prze­ma­wia ar­gu­ment.
• Szu­kaj in­nych moż­li­wych prze­sła­nek wspie­ra­ją­cych daną tezę. Je­śli zdasz so­bie z nich spra­wę, mo­żesz zna­leźć moc­ne i sła­be stro­ny roz­wią­za­nia oraz prze­słan­ki oce­nia­ne­go ro­zu­mo­wa­nia.
• Od­róż­niaj za­ło­że­nia od ta­kich prze­sła­nek, któ­re nie zo­sta­ły uza­sad­nio­ne i mogą być fał­szy­we. Od­róż­niaj nie­jaw­ne za­ło­że­nia od jaw­nych, lecz wąt­pli­wych prze­sła­nek, o któ­rych praw­dzi­wo­ści nie moż­na wie­dzieć (czę­sto mó­wi­my wte­dy, że ktoś coś za­kła­da, przyj­mu­je na wia­rę, a nie wie na pew­no. Jest to jed­nak inne zna­cze­nie czy­nie­nia za­ło­żeń. Zob. przy­kład po­ni­żej, któ­ry ilu­stru­je czym są prze­słan­ki nie­uza­sad­nio­ne w wy­star­cza­ją­cy spo­sób).

Stosowanie wskazówek

Roz­waż na­stę­pu­ją­cy ar­gu­ment i znajdź za­ło­że­nia opi­so­we i nor­ma­tyw­ne:

Przy­kład: Umie­jęt­ność pla­no­wa­nia jest bar­dzo uży­tecz­nym na­rzę­dziem. Stu­den­ci po­trze­bu­ją, aby na­uczyć ich za­rzą­dza­nia cza­sem i za­pi­sy­wa­nia za­dań, któ­re mają wy­ko­nać. Naj­lep­szym spo­so­bem po­ka­za­nia stu­den­tom, jak sta­ran­ne pla­no­wa­nie może oka­zać się po­moc­ne w ich ży­ciu, jest wy­ma­ga­nie od nich ko­rzy­sta­nia z or­ga­ni­ze­rów. Ze wzglę­du na duże ob­cią­że­nie za­jęć, na któ­re stu­den­ci uczęsz­cza­ją, mają oni trud­no­ści z za­pa­mię­ta­niem wszyst­kich swo­ich ter­mi­nów za­li­czeń i obo­wiąz­ków. Ina­czej niż w szko­łach śred­nich, na uni­wer­sy­te­tach na­uczy­cie­le nie mu­szą py­tać, czy stu­den­ci przy­go­to­wa­li swo­je pra­ce za­li­cze­nio­we, ani spraw­dzać na za­ję­ciach, czy od­ro­bi­li za­da­ną pra­cę do­mo­wą. Wy­móg uży­wa­nia or­ga­ni­ze­rów po­mo­że stu­den­tom stać się słu­cha­cza­mi zo­rien­to­wa­ny­mi na cel, czy­li ta­ki­mi, ja­kich chcą mieć na swo­ich za­ję­ciach wszy­scy wy­kła­dow­cy aka­de­mic­cy. Taki wy­móg nie tyl­ko po­mo­że w ogrom­nym stop­niu stu­den­tom, lecz tak­że stwo­rzy lep­sze wa­run­ki pra­cy dla ca­łej wspól­no­ty aka­de­mic­kiej.

Teza: Stu­den­ci po­win­ni pla­no­wać swój czas. Naj­lep­szym spo­so­bem, aby to osią­gnąć jest wpro­wa­dze­nie obo­wiąz­ko­we­go ko­rzy­sta­nia z or­ga­ni­ze­rów.

Prze­słan­ka 1: Ab­sol­wen­ci szkół śred­nich nie są w wy­star­cza­ją­cym stop­niu przy­go­to­wa­ni do uczest­nic­twa w za­ję­ciach aka­de­mic­kich ani na tyle sa­mo­dziel­ni, by to zmie­nić bez po­mo­cy z ze­wnątrz — umie­jęt­ność pla­no­wa­nia może to zmie­nić.

Prze­słan­ka 2: Dzię­ki pla­no­wa­niu swo­je­go cza­su stu­den­ci będą bar­dziej zo­rien­to­wa­ni na cele.

Unikaj analizowania banalnych założeń

Za­ło­że­nia są ko­niecz­ne. W każ­dym ak­cie ko­mu­ni­ka­cyj­nym do­ko­nu­je­my mnó­stwa za­ło­żeń. Gdy ana­li­zu­je­my czyjś ar­gu­ment, po­win­ni­śmy szu­kać za­ło­żeń, któ­re są wąt­pli­we lub w ja­kimś stop­niu kon­tro­wer­syj­ne i mają wpływ na zwią­zek mię­dzy prze­słan­ka­mi a wnio­skiem. Nie ana­li­zuj za­ło­żeń, któ­re są oczy­wi­ste i zro­zu­mia­łe. Bądź ostroż­ny i nie po­stę­puj zbyt me­cha­nicz­nie — nie­kie­dy uzna­je­my coś za oczy­wi­ste, pod­czas gdy wca­le ta­kie nie jest (np. zna­cze­nie słów).