Kiedy rozpoznasz założenia dotyczące wartości, wiesz już, jaki – zdaniem autora – świat powinien być. Tym, czego jeszcze nie wiesz, jest to, co zakłada on o naturze świata i ludzi, którzy w nim mieszkają. Na przykład: czy zdaniem autora ludzie są na ogół raczej leniwi czy pracowici? Skłonni do współpracy czy rywalizacji? Racjonalni czy może niezbyt bystrzy?
Założenia dotyczące wartości dotyczą tego, jaki świat powinien być. Założenia opisowe dotyczą tego, jaki świat jest, jakimi rządzi się prawami, jacy są ludzie.
Czy potrafisz odkryć założenia tkwiące w poniższym argumencie sprzedawcy samochodów?
Przykład: Zapewniam, że tym samochodem zawsze bezproblemowo dojedzie pan do celu. Jeździłem takim modelem przez wiele miesięcy i nigdy mnie nie zawiódł.
Teza: Ten samochód jest bezawaryjny
Przesłanka: Ten model samochodu wielokrotnie się sprawdził, gdy używał go sprzedawca
Gołym okiem widać, że przesłanka ma za małą moc, aby przekonać nas o prawdziwości wniosku. Brakuje pewnych połączeń, przejść od tego, że jeden egzemplarz danego modelu samochodu był dobry, do tego, że drugi egzemplarz okaże się dobrym zakupem.
Wskażmy trzy najważniejsze założenia, na których opiera się powyższa argumentacja:
Założenie 1: Od kilku ostatnich lat jakość tego modelu samochodu nie zmienia się, a przynajmniej się nie pogarsza.
Założenie 2: Egzemplarze danego modelu cechują się bardzo podobną jakością (nie zdarzają się egzemplarze wybrakowane).
Założenie 3: Sprzedawca i klient w podobny sposób korzystają z samochodu, mają podobny styl jazdy, jeżdżą w podobnych warunkach.
By wskazać, co zakłada dany argument, musimy odpowiedzieć na pytanie: ”Na jakiej podstawie można z przedstawionych informacji wyciągnąć taki a taki wniosek?”. Kolejny krok to naturalnie odpowiedź na pytanie ”Czy takie założenia są akceptowalne?”. Jeśli założenia (lub przynajmniej jedno z nich) nie jest akceptowalne, wówczas przesłanki nie uzasadniają wniosku. Nie świadczy to, że jest on fałszywy, ale przynajmniej tyle, że nie można go uzasadnić w taki sposób. Taki argument nie powinien nas przekonać np. do zmiany naszych poglądów.
Warto pamiętać, że założenia zawsze są ukryte, a autor może sam sobie nie zdawać z nich sprawy. Wydobycie założeń może uświadomić danej osobie, jakie są jej przekonania. Być może będzie ona wówczas gotowa z nich zrezygnować. Może się zdarzyć inaczej: dany autor może podać inny zestaw założeń, które wspierałyby jego wniosek.
Jak odkryć założenia?
Odkrywanie założeń, które kryje dany argument, polega na wypełnieniu brakujących miejsc i połączeń w jego strukturze. Trzeba to zrobić tak, żeby przedstawione rozumowanie stało się (bardziej) sensowne. Gdy określi się wszystkie elementy rozumowania – zarówno widoczne, jak i niewidoczne – można łatwiej ocenić jego mocne i słabe strony.
Jak znaleźć owe brakujące miejsca i połączenia? Często jest to trudna praca, wymagająca wyobraźni i kreatywności. Poniżej znajdziesz kilka wskazówek:
- Pamiętaj, by świadomie i celowo szukać luk między przesłankami i wnioskiem. Pytaj: ”Jak można dotrzeć od takich przesłanek do takiego wniosku?”, ”Jeśli przesłanki są prawdziwe, to co jeszcze musi być prawdziwe, żeby wniosek wynikał z przesłanek?”, ”Jeśli przesłanki są prawdziwe, to w jakich okolicznościach wniosek mógłby być fałszywy?”.
- Szukaj, co może wspierać przesłanki.
- Szukaj założeń przez wcielanie się w rolę autora danego argumentu i przyjęcie jego punktu widzenia.
- Wcielaj się w zwolennika tezy przeciwnej niż ta, na rzecz której przemawia argument.
- Szukaj innych możliwych przesłanek wspierających daną tezę. Jeśli zdasz sobie z nich sprawę, możesz znaleźć mocne i słabe strony rozwiązania oraz przesłanki ocenianego rozumowania.
- Odróżniaj założenia od takich przesłanek, które nie zostały uzasadnione i mogą być fałszywe. Odróżniaj niejawne założenia od jawnych, lecz wątpliwych przesłanek, o których prawdziwości nie można wiedzieć (często mówimy wtedy, że ktoś coś zakłada, przyjmuje na wiarę, a nie wie na pewno. Jest to jednak inne znaczenie czynienia założeń. Zob. przykład poniżej, który ilustruje czym są przesłanki nieuzasadnione w wystarczający sposób).
Stosowanie wskazówek
Rozważ następujący argument i znajdź założenia opisowe i normatywne:
Przykład: Umiejętność planowania jest bardzo użytecznym narzędziem. Studenci potrzebują, aby nauczyć ich zarządzania czasem i zapisywania zadań, które mają wykonać. Najlepszym sposobem pokazania studentom, jak staranne planowanie może okazać się pomocne w ich życiu, jest wymaganie od nich korzystania z organizerów. Ze względu na duże obciążenie zajęć, na które studenci uczęszczają, mają oni trudności z zapamiętaniem wszystkich swoich terminów zaliczeń i obowiązków. Inaczej niż w szkołach średnich, na uniwersytetach nauczyciele nie muszą pytać, czy studenci przygotowali swoje prace zaliczeniowe, ani sprawdzać na zajęciach, czy odrobili zadaną pracę domową. Wymóg używania organizerów pomoże studentom stać się słuchaczami zorientowanymi na cel, czyli takimi, jakich chcą mieć na swoich zajęciach wszyscy wykładowcy akademiccy. Taki wymóg nie tylko pomoże w ogromnym stopniu studentom, lecz także stworzy lepsze warunki pracy dla całej wspólnoty akademickiej.
Teza: Studenci powinni planować swój czas. Najlepszym sposobem, aby to osiągnąć jest wprowadzenie obowiązkowego korzystania z organizerów.
Przesłanka 1: Absolwenci szkół średnich nie są w wystarczającym stopniu przygotowani do uczestnictwa w zajęciach akademickich ani na tyle samodzielni, by to zmienić bez pomocy z zewnątrz – umiejętność planowania może to zmienić.
Przesłanka 2: Dzięki planowaniu swojego czasu studenci będą bardziej zorientowani na cele.
Unikaj analizowania banalnych założeń
Założenia są konieczne. W każdym akcie komunikacyjnym dokonujemy mnóstwa założeń. Gdy analizujemy czyjś argument, powinniśmy szukać założeń, które są wątpliwe lub w jakimś stopniu kontrowersyjne i mają wpływ na związek między przesłankami a wnioskiem. Nie analizuj założeń, które są oczywiste i zrozumiałe. Bądź ostrożny i nie postępuj zbyt mechanicznie – niekiedy uznajemy coś za oczywiste, podczas gdy wcale takie nie jest (np. znaczenie słów).