Badania naukowe

?Badania wykazują, …?, ?Badacze w ostatnich eksperymentach odkryli, że…?. ?Raport Polskiego Towarzystwa Medycznego wykazuje?. Jedną z cech, które wyróżniają badania naukowe i decydują o ich wysokiej wartości, jest zazwyczaj systematyczne przeprowadzanie obserwacji przez odpowiednio przeszkolone osoby. Na ile niezawodne są wyniki badań? Jak z każdą sytuacją powoływania się na autorytet, nie możemy powiedzieć wiele o niezawodności wyników badań, dopóki nie uzyskamy odpowiedzi na wiele pytań.

Społeczeństwo zwraca się do nauki jako ważnego przewodnika pozwalającego ustalić, jakie są fakty. Relacje między zdarzeniami tworzącymi nasz świat są bardzo złożone, a ludzie są omylni w swoich obserwacjach i teoriach, które tych zdarzeń dotyczą. Metody naukowe mają na celu uchronić nas przed uprzedzeniami i skrzywieniami wbudowanymi w nasz sposób postrzegania świata, w nasze intuicje i zdrowy rozsądek.

Co jest wyjątkowego w metodzie naukowej? Przede wszystkim to, że polega na poszukiwaniu informacji, które dają się sprawdzać intersubiektywnie, to znaczy danych uzyskanych w takich warunkach, które mogą zostać odtworzone i w których kompetentne osoby mogą dokonać podobnych obserwacji i uzyskać takie same wyniki. Z tego względu, na przykład jeśli jeden z naukowców był w stanie dokonać w laboratorium tzw. zimnej fuzji, to jego eksperyment będzie bardziej wiarygodny, jeśli inni badacze są w stanie powtórzyć badania i uzyskać takie same wyniki.

Drugą ważną cechą metody naukowej jest stała kontrola, tzn. określenie i wykorzystanie specjalnych procedur redukujących błędy obserwacji i interpretacji wyników. Na przykład, jeśli istnieje ryzyko braku obiektywności w prowadzonych obserwacjach, naukowcy mogą starać się kontrolować ten rodzaj błędu dzięki użyciu większej liczby obserwatorów i sprawdzeniu, na ile są oni ze sobą zgodni. Fizycy często maksymalizują stopień kontroli dzięki przeprowadzaniu badań w warunkach laboratoryjnych, tak aby zminimalizować wpływ czynników zewnętrznych. Niestety, kontrola przebiegu badania w świecie społecznym jest zazwyczaj trudniejsza niż w świecie fizycznym, dlatego tak trudno zastosować metody naukowe do badania złożonych zachowań ludzkich.

Precyzja języka jest trzecim głównym elementem metody naukowej. Pojęcia języka naturalnego są często niezrozumiałe, niejasne i niejednoznaczne. Naukowcy starają się być precyzyjni i konsekwentni w sposobie używania języka.

Mimo tej prostej i powierzchownej charakterystyki nauki, należy pamiętać, że badania naukowe, jeśli są prowadzone prowadzone odpowiednio starannie, stanowią jedno z naszych najlepszych źródeł uzasadnienia, ponieważ kładą nacisk na weryfikowalność, kontrolę i precyzję.

Problemy związane z badaniami naukowymi

Niestety, sam fakt, że przeprowadzono badania danego problemu, nie musi oznaczać, że ich wyniki są wiarygodne lub że interpretacja ich znaczenia jest wystarczająco trafna. Odwołanie się do badań naukowych, jak do dowolnych innych, musi być dokonywane odpowiednio ostrożnie. Na niektóre pytania, zwłaszcza te, które dotyczą ludzkich zachowań, można odpowiedzieć tylko wstępnie, nawet dysponując najlepszymi danymi. Zatem istnieje duża grupa pytań, które należy zadać pod adresem badań naukowych, zanim uznamy ich wnioski i wyniki.
Gdy twój rozmówca powołuje się na badania naukowe, powinieneś pamiętać, że:

Badania są bardzo zróżnicowane pod względem jakości, na niektórych można polegać bardziej niż innych. Są badania dobrze wykonane, ale są także przeprowadzone bardzo źle. Na pierwszych można polegać bardziej. Ponieważ proces badawczy jest bardzo skomplikowany i podlega wielu czynnikom zewnętrznym, nawet bardzo dobrze wyszkoleni badacze czasami przeprowadzają badania, które mają istotne braki. Publikacja w czasopiśmie naukowym nie gwarantuje, że badanie naukowe nie jest wadliwe.
Wyniki badań często ze sobą sprzeczne. Pojedyncze prace badawcze prezentowane poza kontekstem całej rodziny innych badań często dostarczają błędnych wniosków. Wyniki badań, które najbardziej zasługują na naszą uwagę, to te, które zostały powtórzone przez więcej niż jednego badacza lub grupę naukowców. Powinniśmy stawiać pytanie: „Czy inni badacze potwierdzili te wnioski?”.
Wyniki badań nigdy nie dowodzą wniosków. W najlepszym razie wspierają te wnioski, uprawdopodabniają je. Wyniki badań nie mówią same za siebie! Badacze zawsze muszą interpretować znaczenie swoich wyników, a wszystkie wyniki można interpretować na więcej niż jeden sposób. Z tego względu wnioski naukowców nie powinny być traktowane jako udowodnione „prawdy”. Gdy napotkasz oświadczenia, takie jak „Wyniki badań wykazują …” powinieneś dokonać ich przekładu na wyrażenie: „Badacze interpretują wyniki swoich badań w sposób następujący…”.
Jak każdy z nas, naukowcy mają oczekiwania, określone postawy, wartości i potrzeby, które wpływają na sposób, w jaki stawiają pytania, w jaki przeprowadzają badania oraz jak interpretują swoje wyniki. Na przykład, naukowcy często są związani emocjonalnie z konkretną hipotezą. Kiedy Amerykański Instytut Cukrowniczy funduje grant na letnie badania, nagle bardzo trudno uznać fakt nadmiernego spożycia cukru wśród nastolatków. Jak wszyscy ludzie, naukowcy są omylni i mogą mieć trudności z obiektywnym podejściem do danych, które stoją w sprzeczności z ich hipotezami.

Głównym atutem badań naukowych jest to, że naukowcy starają się upubliczniać swoje procedury i wyniki, tak aby inni mogli oceniać zasadność przeprowadzonych badań, a następnie próbować je odtworzyć. Jednak niezależnie od tego, jak obiektywny może się wydawać raport naukowy, to zawsze można w nim odnaleźć ważne elementy nacechowane subiektywnie. Mówcy i pisarze często zniekształcają lub upraszczają wyniki badań naukowych. Mogą wystąpić duże różnice między wnioskami przedstawionymi w oryginalnym badaniu ich sposobem ich wykorzystania do popierania własnych przekonań. Na przykład, naukowcy mogą dokładnie zakwalifikować własne wnioski w oryginalnym raporcie, natomiast inny będą je wykorzystywać bez tych kwalifikacji.

„Fakty” naukowe zmienają się w czasie, zwłaszcza te dotyczące ludzkiego zachowania. Na przykład, wszystkie z następujących „faktów” naukowych zostały ogłoszone przez główne źródła naukowe, ale zostały „odrzucone” na mocy wyników najnowszych badań:

Prozac jest całkowicie bezpieczny dla dzieci.
Jest ważne, aby pić osiem szklanek wody dziennie.
Depresja jest spowodowana wyłącznie przez brak równowagi chemicznej w mózgu.
Nadmierne przywiązanie do rodziców powoduje zachowania antyspołeczne u dzieci.

Badania są w różnym stopniu odizolowane od świata i przeprowadzane w sztucznych warunkach. Często, aby osiągnąć jak największą kontrolę, tracą swój związek z prawdziwym światem. Im sztuczniejsze warunki badania, tym trudniej jest uogólniać jego wyniki na rzeczywistość poza eksperymentem. Problem nienaturalności warunków jest szczególnie wyraźny w badaniach złożonych zachowań społecznych. Na przykład, badacze społeczni zapraszają ludzi do badań w pokoju z komputerem, na którym mogą zagrać w „gry” sprawdzające to, jak rozumują. Naukowcy próbują zrozumieć, dlaczego ludzie podejmują pewne decyzje w obliczu różnych scenariuszy. Należy jednak się zastanowić: „Czy siedzenie przy komputerze i myślenie o hipotetycznych sytuacjach nie jest zbyt abstrakcyjne, aby powiedzieć nam o tym, jak ludzie podejmują decyzje w obliczu rzeczywistych dylematów?”

Potrzeba uzyskania korzyści finansowych, statusu, bezpieczeństwa i innych czynników także może mieć wpływ na wyniki badań. Naukowcy są ludźmi, nie komputerami. Dlatego jest ekstremalnie trudne, aby byli obiektywni. Na przykład, badacze, którzy chcą znaleźć z góry założony wynik badań mogą interpretować swoje wyniki w taki sposób, aby znaleźć pożądany rezultat. Naciski na uzyskanie dotacji, profesury lub innych osobistych korzyści mogą mieć wpływ na sposób, w jaki naukowcy interpretują swoje dane. Jak widać, mimo wielu cech pozytywnych badań naukowych, należy unikać przedwczesnej akceptacji ich wyników.

Wskazówki, jak oceniać badania naukowe

Odpowiedz te pytania, aby określić, czy badania naukowe stanowią żródło danych godne zaufania.

Jaka jest renoma źródła publikującego badania naukowe? Zazwyczaj, najbardziej wiarygodne są te artykuły, które są publikowane w recenzowanych czasopismach – tam artykuły nie zostaną opublikowane, dopóki nie przejdą pomyślnie kontroli ekspertów. Zazwyczaj – ale nie zawsze – im lepszą reputację ma czasopismo, tym lepiej przygotowane są artykuły. Dlatego staraj się dowiedzieć jak najwięcej o czasopiśmie, w którym dany wynik jest publikowany.
Czy są inne przesłanki niż jakość źródła, by uznać badania za wiarygodne? Na przykład, czy artykuł przedstawia informacje świadczące o silnych stronach badania.
Czy badania były powtarzane? Czy więcej niż jedno badanie potwierdza ich wnioski? Odkrycia, nawet gdy są „statystycznie znaczące”, mogą być dziełem przypadku. Na przykład, gdy korelacja jest potwierdzana wielokrotnie i konsekwentnie w dobrze skonstruowanych badaniach, jak na przykład korelacja między paleniem i rakiem – mamy powód, by w nią wierzyć, chyba że zostaną przedstawione dobre powody na rzecz tego, że jest inaczej.
Jak wiele badań nasz rozmówca uwzględnił? Na przykład, czy nie pominięto ważnych badań, których wyniki są sprzeczne z uwzględnionymi przez naszego rozmówcę? Czy nie ograniczył się tylko do tych badań, które potwierdzają jego punkt widzenia?
Czy istnieją świadectwa krytycyzmu? Czy autor wykazuje krytyczne nastawienie wobec wcześniejszych badań, które wspierają jego punkt widzenia? Większość wniosków badań wymaga sprawdzenia ze względu na ograniczenia badań naukowych. Czy autor wykazał gotowość do ich sprawdzenia?
Czy jest jakiś powód, dla którego ktoś mógłby wypaczyć wyniki badań? Musimy być wyczuleni na sytuacje, w których badacze czują presję, aby uzyskać określony rezultat swoich badań.
Czy warunki eksperymentu nie są zbyt oderwane od naturalnych, a wynik wskutek tego zniekształcony? Stawiaj pytanie: „Na ile podobne są warunki przeprowadzania eksperymentu do tych sytuacji, w stosunku do których badacz formułuje uogólnienia?
Jak bardzo możemy generalizować na podstawie próby? Omówimy tę kwestię głębiej w następnych częściach. Czy ankiety, kwestionariusze i oceny lub inne wskaźniki wykorzystane w badaniu nie były w jakiś sposób skrzywione. Musimy mieć pewność, że mierzą one dokładnie to, co zostało zamierzone. Problem źle skonstruowanych ankiet i kwestionariuszy jest wszechobecny w badaniach, które omówimy w następnej części.

Uogólnianie na podstawie próby

Mówcy i autorzy tekstów często wykorzystują raporty naukowe, aby wspierać swoje uogólnienia, czyli twierdzenia o wszystkich zdarzeniach. Na przykład, „lek był skuteczny w leczeniu raka u pacjentów biorących w badaniu” nie jest uogólnieniem; natomiast „Lek skutecznie leczy raka” już jest. Możliwość uogólnienia wyników badań zależy od liczby, zakresu i losowości dobranych zdarzeń lub osób poddanych badaniu.

Proces wyboru zdarzeń lub osób do badania nazywamy próbkowaniem, dobieraniem próby. Ponieważ naukowcy nie mogą zbadać wszystkich zdarzeń lub osób, muszą wybrać w jakiś sposób próbkę, a pewne sposoby są lepsze niż inne.

Musisz pamiętać o kilku sprawach, gdy podchodzisz do oceny próbki wybranej do danego badania.

Próbka musi być wystarczająco duża, aby uzasadniać generalizację lub wniosek. W większości przypadków im więcej wydarzeń lub osób zaobserwowano, tym bardziej wiarygodne są wnioski. Próbka musi być wystarczająco duża, aby uzasadniać generalizację lub wniosek. Jeśli chcemy wyrażać ogólne przekonania dotyczące tego, jak często studenci studenci ściągają na egzaminach podczas sesji, powinniśmy spytać raczej 100 studentów, niż 10.
Próbka musi obejmować wiele różnorodnych przypadków, o których będą formułowane wnioski. Na przykład, jeśli badacze chcą wypracować ogólne tezy o nawykach alkoholowych studentów, powinni przebadać wielu różnych studentów z różnych uczelni. Studenci małej prywatnej uczelni mogą mieć inne nawyki niż student dużej szkoły publicznej. Badanie przeprowadzone na studentach jednej tylko szkoły może mieć za wąski zakres.
Próbka jest lepsza, gdy jest dobrana losowo. Jeśli badacze losowo dobierają próbkę, dążą do tego, aby wszystkie zdarzeniach, o których chcą wyrażać uogólnienie, miały równe szanse reprezentacji, chcą unikać niereprezentatywności próbki. Duże sondaże, jak te przeprowadzone przez Instytut Gallopa, zawsze starają się dobierać próbkę losowo. To pozwala im dobrać zdarzenia lub osoby, unikając stronniczości.

Czy potrafisz dostrzec, w jaki sposób każdy z poniższych przykładów odwołuje się do niereprezentatywnej próby?

Ludzie, którzy dobrowolnie zgodzili się na udział w badaniu dotyczącym częstotliwości współżycia seksualnego.
Ludzie, którzy byli w domu ok. 14:30 i odebrali telefon.
Czytelniczki popularnego czasopisma kobiecego, które odpowiedziały listownie na dołączoną do czasopisma ankietę.

Dlatego należy stawiać pytanie wobec każdego z badań naukowych: „Jak wiele wydarzeń lub osób wzięto pod uwagę, na ile szeroka i losowa była próba? Częstym problemem związanym z niereprezentatywnością próby jest nadmierne uogólnianie wyników badania. Często wygłasza się twierdzenie o wiele ogólniejsze, niż uzasadnia to przebadana próba. Powyżej określiliśmy takie nadmierne generalizacje mianem błędu pochopnego uogólnienia. Przyjrzyjmy się z bliska nadmiernym uogólnieniom:

Spożycie alkoholu jest wysokie w szkołach na terenie całego kraju. W ostatnich badaniach prowadzonych przez Drinksville University na próbce 250 osób, że 89 procent studentów regularnie spożywa alkohol.
Reguły dobierania próbek nie pozwalają na tak szerokie uogólnienia. Raport z badań implikuje, że wnioski mogą być rozszerzone na wszystkie uczelnie, gdy tymczasem przebadano zaledwie jedną uczelnię. Nie wiemy nawet, czy wniosek może być zastosowany w odniesieniu do tej uczelni, ponieważ nie wiemy, na ile losowa była próba. Raport z badań jest jednak błędny, ponieważ stanowi zbyt mocne uogólnienie.
Zapamiętaj: Możemy uogólnić nasze wnioski jedynie na osoby i wydarzenia, które są podobne do tych, które zostały uwzględnione w badaniach. Raport z badań jest jednak błędny, ponieważ stanowi zbyt mocne uogólnienie.

Tendencyjne ankiety i kwestionariusze

Właśnie skończyłeś jeść kolację. Dzwoni telefon. „Prowadzimy badania opinii publicznej. Czy zechce pan odpowiedzieć na kilka pytań?”. Jeśli odpowiesz „tak”, będziesz wśród tysięcy ludzi, którzy co roku biorą udział w badaniach sondażowych – czyli jednej z najczęściej spoktykanych form badania. Pomyśl, jak często słyszymy zdanie „według ostatnich sondaży”. Ankiety i kwestionariusze są zwykle używane do pomiaru postaw ludzi i ich przekonań. Na ile można im zaufać? To zależy! Odpowiedzi uzyskane podczas badania podlegają wielu wpływom, dlatego trzeba być bardzo ostrożnym w interpretowaniu ich znaczenia.
Przeanalizujmy niektóre z tych czynników. Po pierwsze, aby wyniki sondażu miały znaczenie, badani muszą odpowiadać szczerze. Oznacza to, że raporty muszą odzwierciedlać rzeczywiste przekonania i postawy. Jednak, z różnych powodów, ludzie często koloryzują. Na przykład, udzielają odpowiedzi, o których myślą, że oczekuje się od nich, aby je dali, a nie te, które odzwierciedlają ich prawdziwe przekonania. Mogą okazywać wrogość wobec osoby zadającej pytanie lub wobec samego pytania. Mogą nie przywiązywać do pytania zbyt wiele uwagi. Jeśli kiedykolwiek byłeś uczestnikiem badania sondażowego, możesz z pewnością podać inne czynniki wpływające na jego wynik.

Zapamiętaj: Nie można zakładać, że wypowiedzi słowne badanych wiernie odzwierciedlają ich faktyczne postawy. Po drugie, wiele pytań jest niejednoznacznych i mogą być różnie rozumiane. Różne osoby mogą w istocie odpowiadać na różne pytania! Na przykład, zastanów się, jak można rozumieć następujące pytanie: ?Czy uważasz, że programy telewizyjne są dobrej jakości??. Im bardziej wieloznaczne sformułowanie sondażu, tym mniej wiarygodne jego wyniki. Zawsze należy zadać sobie pytanie: „Jak były sformułowane pytania ankiety?”. Zazwyczaj, im konkretniej sformułowane pytanie, tym bardziej prawdopodobne, że różne osoby będą interpretować je podobnie. Po trzecie, badania zawierają wiele wewnętrznych usterek, które czynią je jeszcze bardziej podejrzanymi. Dwa najważniejsze to tendencyjne sformułowania i tendencyjny kontekst.

Tendencyjne sformułowanie pytania jest częstym problemem, mała zmiana w sposobie postawienia pytania może mieć znaczący wpływ na udzielane odpowiedzi. Przeanalizujmy wnioski oparte na ostatnich badaniach, a następnie zobaczmy, jakie zadano pytania. Profesor odkrył, że 86 procent respondentów uważa, że prezydent Bush rozczarował Amerykanów swoim sposobem prowadzenia wojny w Iraku.
Teraz przyjrzyjmy się uważnie pytaniom sondażu: ?Co sądzisz o błędach prezydenta popełnionych w kampanii w Iraku?” Popatrz uważnie na to pytanie. Czy dostrzegasz, dlaczego jest tendencyjne? Głównymi słowami są „błędy prezydenta.” Czy odpowiedzi nie byłyby inne, gdyby pytanie brzmiało: „Co sądzisz o staraniach prezydenta wprowadzenia demokracji, wolnego rynku i wolności politycznej w Iraku?”. Zatem otrzymane odpowiedzi nie są dokładnym wskaźnikiem przekonań dotyczących prezydenta Busha i sposobu prowadzenia wojny w Iraku.

Ankiety i kwestionariusze zawsze musisz ocenić pod kątem możliwych błędów. Przyjrzyj się dokładnie sposobowi, w jaki sformułowano pytanie.

Inny przykład. Podkreśliliśmy, że słowa mogą wskazywać na błędy w sformułowaniu pytań.

PYTANIE: Czy biedni ludzie, którzy nie chcą podjąć pracy powinni być uprawnieni do otrzymywania świadczeń socjalnych?

WNIOSEK: 93% respondentów uważa, że biedni ludzie nie powinni otrzymywać świadczeń socjalnych.

Wpływ kontekstu na to, jaka zostanie udzielona odpowiedź na zadane pytanie, także może być bardzo silny. Nawet odpowiedzi na identyczne pytania mogą różnić się w zależności od tego, jak kwestionariusz został przedstawiony i jak został osadzone w nim pytania. Następujące pytanie zostało zadane w dwóch sondażach: „Czy uważasz, że należy obniżyć wiek, w którym można legalnie spożywać alkohol?”. W jednym z badań, pytanie zostało poprzedzone pytaniem: „Czy uważasz, że wiek uprawniający do głosowania w wyborach powinien być utrzymany na obecnym poziomie, czyli 18 lat?”. W innym badaniu nie zadano tego poprzedzającego pytania. Nic dziwnego, że w oba sondaże różniły się wynikami. Czy potrafisz dostrzec, jak kontekst może wpłynąć na odpowiedzi udzielane przez respondentów?
Innym ważnym czynnikiem należącym do kontekstu badania jest długość pytań i całej ankiety. W długich badaniach ludzie mogą reagować odmiennie na późniejsze pytania, ponieważ po prostu są już zmęczeni całym procesem. Zwracaj uwagę na czynniki kontekstowe przy ocenie wyników badań.

Ponieważ sposób, w który ludzie reagują na badania, jest podatny na wiele nieznanych czynników, takich jak potrzeba udzielenia odpowiedzi zgodnej z oczekiwaniami lub kwestie interpretacji pytania, czy można traktować sondaże jako dobre świadectwa? Sprawa ta jest przedmiotem gorących dyskusji, jednakże warto powiedzieć „tak” – dopóki jesteśmy ostrożni i nie uogólniamy ponad rozsądną miarę. Niektóre sondaże są bardziej wiarygodne niż inne. Im lepsza jakość sondażu, tym bardziej możesz ufać jej wynikom. Badaj dokładnie, jak przebiegał sondaż, zanim zaakceptujesz jego wyniki. Kiedy już określisz jakość procedury, możesz stworzyć własne uogólnienie – takie, które uniknie błędów, o których przed chwilą się dowiedziałeś. Nawet tendencyjne ankiety mogą być pouczające, ale trzeba uwzględnić ich nieobiektywność, aby nie być zbytnio przekonanym do ich wyników.

Krytyczna ocena argumentu odwołującego się do wyników badań naukowych

Wykorzystaj pytania dotyczące badań do oceny następującego argumentu.

Rodzice, którzy zmuszają swoje dzieci do nauki często powodują u nich niechęć do czytania – tak wynika z najnowszych badań.
Naukowcy przebadali 56 dzieci z szóstych klas i odkryli, że te, które deklarują największą niechęć do czytania, były przez rodziców do czytania zmuszane. Natomiast uczniowie, którzy lubią czytać, mają mniej apodyktycznych rodziców. Im bardziej wymagający są rodzice, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że dziecko będzie lubiło czytać – twierdzą Stanley i Livingstone w sierpniowym numerze „Psychologii w szkole”. Badanie zostało przeprowadzone w szkole podstawowej w Łomży. Badania wykazały, że dzieci, jeśli nie są zmuszane do nauki, same chętniej sięgną w wolnym czasie po książkę. „Wydaje się, że istnieje naturalna skłonność do buntu przeciwko rodzicom, a jednym ze sposobów jego manifestacji jest ostentacyjne sprzeciwianie się czytaniu” – poinformowali Stanley i Livingstone.

Przedstawione badanie nie jest szczególnie przekonujące. Autor i badacze nie wykazują wystarczająco krytycznej postawy. Nie widzimy oznak krytycznego namysłu nad ich twierdzeniami. Sprawozdanie z badań nie zawiera żadnych odniesień do zalet i wad ich przeprowadzenia, jednakże dostarcza pewnych szczegółów dotyczących procedur badawczych, tak że możemy wypowiedzieć się na temat jego wartości jako podstawy przeprowadzonego uogólnienia.

Nic nie wskazuje na to, że badanie zostało powtórzone.

Ponadto, nie wiemy, na ile ostrożny był autor w wyborze badań ani w jaki sposób te badania wpisują się w szerszy kontekst badań nad dziećmi i przyjemności czytania. Nie wiemy, jakie korzyści mogli mieć naukowcy z opublikowania swoich wyników. Czy naukowcy i autor cytowanej wypowiedzi nie uogólniają nadmiernie? Próbka jest mała – liczy 56 dzieci – nie jest więc szczególnie liczna, nie jest losowa, ponieważ została ograniczona do jednej szkoły podstawowej.

Musimy zadać wiele pytań dotyczących doboru próby. W jaki sposób wybrano dzieci do badania? Jak informacja o badaniu została przedstawiona rodzicom? Czy nie było tak, że niektórzy rodzice chętniej brali udział w badaniu i dlaczego? Czy uzyskalibyśmy podobne wyniki, gdyby rodziny zostały wybrane losowo ze szkół z całego kraju? Fragment ten wyraźnie ilustruje przypadek zbytniego uogólnienia! Czy kwestionariusz jest dobrze skonstruowany? Wyobraź sobie, że jako rodzic wypełniasz kwestionariusz dotyczący tego, jak bardzo kontrolujesz swoje dziecko. Nie sądzisz, że można mieć wątpliwości co do adekwatności otrzymanych odpowiedzi? Mamy za mało informacji o sposobie sformułowania pytań i ich układu, aby ocenić, czy nie zawierały dwuznaczności i nie były podatne na wpływ tendencyjnego kontekstu. Podnieśliśmy wystarczająco wiele wątpliwości, aby zachować ostrożność wobec ich prawdziwości. Chcielibyśmy móc bardziej polegać na badaniach, zanim im zaufamy.

Jak wyszukiwać i czytać artykuły naukowe? Blog Januarego Weinera: http://biokompost.wordpress.com/2012/07/08/szukanie-i-czytanie-artykulow-naukowych/