Czym są przesłanki?
Przesłanki dostarczają informacji, które mają wyjaśnić, dlaczego dana osoba podjęła jakąś decyzję lub dlaczego podtrzymuje jakąś opinię. Gdy ktoś stwierdza, np.:
- Świnie mają lepszy węch niż psy
- Rząd powinien dofinansowywać w większym stopniu wydziały nauk informatycznych niż humanistycznych
- Za 20 lat nastąpi w Polsce kryzys ekonomiczny z powodu utrzymującego się niskiego przyrostu naturalnego
to oczekujemy, że poda na poparcie swoich opinii jakieś informacje, które uzasadnią jego zdanie. Te informacje to właśnie przesłanki. Wspierają one wniosek, którym jest opinia danej osoby. Zanim zgodzimy się z czyimś zdaniem, powinniśmy poznać, dlaczego ktoś uważa dane zdanie za prawdziwe. Często bardzo szybko zajmujemy pozycję wobec opinii innych: zgadzamy się lub sprzeciwiamy, zanim zapytamy, dlaczego ktoś ma takie zdanie i jakie powody za tym przemawiają. Na ocenie owych powodów – przesłanek – powinniśmy się bardziej skupiać. ”’Nie można ocenić wartości konkluzji, zanim nie rozpozna się, jakie przesłanki za nią przemawiają”’. Ocena przesłanek wymaga otwartego umysłu i dozy tolerancji, która umożliwia racjonalną dyskusję.
Słowa wskazujące na przesłanki: „jako wniosek z”, „w rezultacie (czegoś)”, „na podstawie”, „z powodu”, „ponieważ” itp.
Struktura argumentu
Argument = wniosek + przesłanki. Argument polega na tym, że pewną ideę (zdanie, stwierdzenie, opinię) wspiera się innymi, które mają przemawiać za jej prawdziwością. (Wniosek inaczej nazywamy konkluzją, tezą. Przesłanki – racjami, powodami. Argument – rozumowaniem).[/dontsplit]
Kilka uwag:
- argumenty służą przekonaniu nas odnośnie do prawdziwości pewnych zdań;
- argumenty bywają różnej jakości. Krytyczne myślenie ma za cel m.in. właśnie ocenę argumentów.
- argumenty zawsze maja dwudzielną strukturę: wniosek + przesłanki. Żeby ocenić argument, należy najpierw rozpoznać elementy tej struktury, czyli wskazać przesłanki i wniosek.
- ocena argumentu nie jest czynnością mechaniczną. Rozsądnie jest zatrzymać się nad argumentem i rzetelnie go zbadać, zanim się go oceni. Ocena argumentu wymaga pewnego zasobu niezbędnej wiedzy, nie tylko z zakresu logiki (szeroko rozumianej), lecz także wiedzy o świecie, znajomości pewnych faktów i teorii z zakresu nauk szczegółowych.
Przykład: http://erystyka.blox.pl/2011/01/Walka-na-argumenty.html
Rodzaje przesłanek
Przesłanki to zdania [!], które przedstawiają coś, co może posłużyć jako dowód w danej sprawie. „Dowód” należy rozumieć bardzo szeroko – jaką pewną określoną informację przywołaną (lub coś, co dostarcza takiej informacji) w celu przekonania kogoś do swojego stwierdzenia. Za dowody mogą służyć:
- fakty
- wyniki badań
- przykłady z życia
- dane statystyczne
- opinie ekspertów bądź autorytetów
- osobiste świadectwa
- metafory
- analogie.
Przesłanki (i opisywane przez nie dowody) nie są równie skuteczne w każdych okolicznościach. Warto zadawać sobie pytanie: jakiego rodzaju dowody są potrzebne, by poprzeć dane stwierdzenie.
Wskazówki, jak rozpoznać i ułożyć rozumowanie ujęte w tekście
Bardzo często teksty pisane są w sposób utrudniający czytelnikowi rozpoznanie, które informacje służą za przesłanki dla tezy. Poza tym zdarza się, że wnioski jednego argumentu są zarazem przesłankami drugiego lub stanowią wsparcie dla głównej tezy czyjegoś artykułu bądź wypowiedzi. W szczególnych przypadkach – argumentacjach bardzo zawiłych – trudno jest nam uświadomić sobie, jak wygląda struktura argumentacji.
Kilka pomocnych wskazówek:
- Zaznaczaj (np. biorąc w kółko) słowa wskaźniki.
- Podkreślaj przesłanki i wnioski różnymi kolorami, ewentualnie zakreślaj markerem wnioski, a podkreślaj przesłanki.
- Na marginesie przypisz przesłankom jakąś nazwę lub symbol.
- Po przeczytani dłuższego fragmentu zrób listę przesłanek i zapisz ją w osobnym miejscu (np. na końcu artykułu lub na oddzielnej kartce).
- Możesz wykonać rysunek, który przedstawi obrazowo strukturę argumentacji danego tekstu.
Inne
Oprogramowanie służące do przedstawiania schematów argumentów (wraz z bazami danych i przykładami):
- Araucaria: http://www.computing.dundee.ac.uk/staff/creed/araucaria/
- Araucaria PL: http://argumentacja.pdg.pl/argdbpl/
- Argunet: http://www.argunet.org/debates/
Przykład
http://zdrowie.onet.pl/fitness/co-daje-30-min-chodzenia-dziennie,1,5007717,artykul.html
Kwestia: Co daje 30 min. chodzenia dziennie? Czy piesza przechadzka to dobra forma aktywności fizycznej?
Teza główna: Piesza przechadzka to najlepsza i najłatwiejsza forma aktywności fizycznej.
Komentarz: Pytanie wyrażone w tytule ma zachęcić czytelnika do dalszej lektury tekstu. Wydaje się, że trzydziestominutowa przechadzka to coś o nikłym znaczeniu dla naszego życia. Tymczasem tytuł sugeruje, że są z nią związane pewne korzyści. Prawdziwą kwestią jest raczej pytanie, na które odpowiada teza, czyli „Czy piesza przechadzka to dobra (najlepsza) forma aktywności fizycznej?”. Jest to kwestia sformułowana bardzo ogólnie, jednakże w tekście znajduje różne precyzacje dostarczane wraz z kolejnymi przesłankami. Oczekujemy, że w tekście pojawią się badania potwierdzające wartość codziennych przechadzek oraz jakieś informacje porównawcze dotyczące innych form aktywności fizycznej, porównania przechadzania się np. do joggingu, jazdy na rowerze itp.
Teza 1: Codzienny spacer nie tylko poprawi bieżące samopoczucie; pozwala nam również zachować, mimo upływu lat, samodzielność i zdolność radzenia sobie z codziennymi obowiązkami.
Przesłanka 1: Opinia Barbary Bushman (nauczyciela akademickiego i terapeuty)
Teza 2: Regularne spacery chronią mózg przed słabnięciem pamięci i starczym otępieniem, znacząco zmniejszają ryzyko chorób serca, oraz obniżają aż o 60 proc. prawdopodobieństwo wystąpienia cukrzycy typu 2 u dorosłych należących do grupy największego ryzyka.
Przesłanka 1: Tak wykazały badania.
Teza 3: Największe korzyści osiąga organizm z półgodzinnej przechadzki, podejmowanej kilka razy w tygodniu.
Przesłanka 1: Wykazał to przypadek Ricka Gentera.
Komentarz 1: Tezy 1-3 są uzasadniane przez odpowiednie przesłanki. Ważne jest, że owe tezy stanowią przesłanki dla tezy głównej. Argument za tezą główną ma zatem postać 3 mniejszych argumentów, których wnioski wspierają (jako przesłanki) tezę główną.
Komentarz 2: Wybiegnijmy nieco wprzód i zadajmy sobie pytanie, jak ocenić przedstawioną argumentację. Za dowód tezy głównej posłużyły: opinia autorytetu, (bliżej nieokreślone) badania oraz przypadek Ricka Gentera. Czy przekonują nas one, że teza główna jest prawdziwa? Powinniśmy mieć sporo zarzutów i wątpliwości:
- czy Barbara Bushman może być uznana za autorytet w sprawie zdrowia (należy to sprawdzić)
- o jakie badania chodzi? Kto je przeprowadził, jaka była próba, czy badania były powtarzane w innych ośrodkach?
- czy 30-minutowy spacer jest lepszy niż 40-minutowy? Czy 30-minutowy bieg byłby szkodliwszy niż spacer, ponieważ wiązałby się ze zbyt dużym obciążeniem? Może bieg byłby gorszy, ponieważ wysiłek z nim związany byłby zniechęcający?
- czy artykuł nie dowodzi czegoś innego niż twierdzi autor, mianowicie że ogólnie jakakolwiek – choćby minimalna (kilka minut spaceru) – aktywność fizyczna jest dla człowieka zdrowa?
- czy korzyści płynące ze spaceru w wypadku Ricka Gentera nie wynikają z jego otyłości i niemożliwości podjęcia innego rodzaju ćwiczeń? Na ile reprezentatywny to przypadek?
- czy z tego względu w omawianym artykule nie dominują aspekty perswazyjne nad opisowymi? Czy nie jest to raczej próba (skądinąd chwalebna!) nakłonienia czytelników do podjęcia małego wysiłku fizycznego i usprawiedliwienia tego, że nie będzie to szczególnie obciążająca aktywność?
Schemat argumentacji