Błędy w rozumowaniach

Błę­dy w ro­zu­mo­wa­niu na­le­ży od­róż­niać od myl­nej oce­ny rze­czy­wi­sto­ści. Je­śli po­li­czy­łem oso­by w po­ko­ju i wy­szło mi, że jest ich 30, pod­czas gdy tak na­praw­dę jest ich 31, to źle ują­łem fak­ty za­cho­dzą­ce w rze­czy­wi­sto­ści. Z dru­giej stro­ny, je­śli wiem, że jed­na z osób znaj­du­ją­cych się w po­ko­ju mówi po an­giel­sku, i prze­cho­dzę na tej pod­sta­wie do prze­ko­na­nia, że każ­da z osób mówi po an­giel­sku, to po­peł­niam błąd w ro­zu­mo­wa­niu, w tym kon­kret­nym przy­pad­ku błąd po­chop­ne­go uogól­nie­nia. Mó­wiąc ogól­nie, mo­że­my po­dzie­lić błę­dy w ro­zu­mo­wa­niu na czte­ry ro­dza­je:

• Błę­dy nie­spój­no­ści ? w wy­pad­ku, gdy ktoś przyj­mu­je twier­dze­nie sprzecz­ne lub unie­waż­nia­ją­ce samo sie­bie, jak np. prze­ko­na­nie, że ist­nie­ją okrą­głe kwa­dra­ty.
• Błąd nie­wła­ści­wych za­ło­żeń ? w wy­pad­ku, gdy przyj­mu­je­my za­ło­że­nia lub za­da­je­my py­ta­nie, któ­re pre­su­po­nu­ją coś, cze­go nie moż­na roz­sąd­nie za­ak­cep­to­wać w kon­tek­ście da­nej roz­mo­wy. Py­ta­nie, czy na­tu­ra ludz­ka jest do­bra czy zła, pre­su­po­nu­je, że ist­nie­je taki obiekt, któ­ry jest ludz­ką na­tu­rą, i musi on być albo do­bry, albo zły. Jed­nak­że te za­ło­że­nia mogą nie być słusz­ne i bez od­po­wied­nie­go ich uza­sad­nie­nia samo py­ta­nie nie jest py­ta­niem do­brze sfor­mu­ło­wa­nym.
• Błąd od­nie­sie­nia (re­le­wan­cji) ? w wy­pad­ku, gdy do obro­ny tezy wy­ko­rzy­stu­je się za­ło­że­nia, któ­re są nie­istot­ne. Na przy­kład, gdy ktoś ar­gu­men­tu­je, że je­dze­nie mię­sa nie jest czymś złym, po­nie­waż mię­so jest smacz­ne. Jed­nak­że prze­słan­ka, że mię­so jest smacz­ne, jest w tym kon­tek­ście nie­istot­ne. To, czy za­bi­ja­nie zwie­rząt i je­dze­nie ich mię­sa, jest do­bre bądź złe nie po­win­no wią­zać się z tym, czy mię­so jest smacz­ne, czy nie. Przy­pusz­czal­nie nie zgo­dzi­li­by­śmy się na je­dze­nie nie­mow­ląt, na­wet gdy­by oka­za­ły się prze­pysz­ne.
• Błę­dy nie­wy­star­czal­no­ści ? w wy­pad­ku, gdy świa­dec­twa wspie­ra­ją­ce wnio­sek są nie­wy­star­cza­ją­ce lub sła­be. Jest ich wie­le, np. po­chop­ne uogól­nia­nie, błąd na­tu­ra­li­stycz­ny, my­le­nie ko­re­la­cji z przy­czy­no­wo­ścią itp.

Błę­dy w ro­zu­mo­wa­niach są ści­śle po­wią­za­ne ze skrzy­wie­nia­mi po­znaw­czy­mi, któ­re są trwa­ły­mi i po­wszech­ny­mi skłon­no­ścia­mi na­szych umy­słów, któ­re ogra­ni­cza­ją ra­cjo­nal­ność i obiek­tyw­ność na­szych są­dów. Na przy­kład, lu­dzie mają skłon­ność do prze­ce­nia­nia swo­ich umie­jęt­no­ści, a de­cy­zje przez nich po­dej­mo­wa­ne są po­dat­ne na wpły­wy czyn­ni­ków śro­do­wi­sko­wych za­sad­ni­czo nie­zwią­za­nych z roz­wa­ża­ną kwe­stią. Ist­nie­je bar­dzo wie­le in­te­re­su­ją­cych i za­ska­ku­ją­cych ba­dań psy­cho­lo­gicz­nych po­świę­co­nych tej te­ma­ty­ce.